γεωργικών φαρμάκων που βρέθηκαν στα υδατοσυστήματα της λεκάνης Αλιάκμονα.

Οικοτοξικολογική αξιολόγηση των συγκεντρώσεων γεωργικών φαρμάκων που βρέθηκαν στα υδατοσυστήματα της λεκάνης Αλιάκμονα. Η αξιολόγηση του κινδύνου έγινε με βάση τον Συντελεστή Κινδύνου (Risk Quotient, RQ). Όπως αναφέρθηκε, ο συντελεστής κινδύνου RQ υπολογίσθηκε από τον λόγο C/PNEC όπου C είναι η συγκέντρωση του κάθε γεωργικού φαρμάκου που βρέθηκε σε κάποιο υδατοσύστημα και PNEC είναι η προβλεπόμενη ανώτατη συγκέντρωση που δεν επιφέρει δυσμενείς επιδράσεις (Predicted non Effect Concentration) και αφορά υδρόβιους οργανισμούς από τρία τροφικά επίπεδα (ψάρια, ασπόνδυλα και φύκια). Σημειώνεται επίσης ότι η αξιολόγηση έγινε τόσο για τα επιφανειακά όσο και τα υπόγεια νερά αν και ο κίνδυνος αφορά τους υδρόβιους οργανισμούς που ζουν σε επιφανειακά νερά και τούτο διότι συχνά συμβαίνει υπόγεια νερά να αντλούνται για την τροφοδοσία επιφανειακών αρδευτικών δικτύων ή ποσότητες υπόγειων νερών να διοχετεύονται μέσω επιφανειακής απορροής ή απευθείας σε ρέματα και τάφρους.
Για την λεκάνη του ποταμού Αλιάκμονα για την χρονική περίοδο 2010-2012 έγιναν 2335 εγγραφές υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων και από αυτές στις 1113 περιπτώσεις οι συγκεντρώσεις των υπολειμμάτων

βρίσκονται σε επίπεδα ανώτερα από τα αντίστοιχα LOQs των φαρμάκων. Μεταξύ των περιπτώσεων αυτών σε 341 περιπτώσεις υπήρξε τοξικολογικός κίνδυνος για τους υδρόβιους οργανισμούς που ζουν στα υδατοσυστήματα της λεκάνης καθόσον μόνο στις περιπτώσεις αυτές οι αντίστοιχες συγκεντρώσεις των γεωργικών φαρμάκων που βρέθηκαν είναι σε επίπεδα ανώτερα των αντίστοιχων τιμών των PNEC δηλαδή των ανώτερων τιμών των συγκεντρώσεων στις οποίες εκτιθέμενοι οι υδρόβιοι οργανισμοί (ψάρια, ασπόνδυλα και φύκια) δεν αναμένεται να εκδηλώσουν δυσμενείς αντιδράσεις. Μεταξύ των 341 περιπτώσεων οικοτοξικολογικού κινδύνου οι 189 περιπτώσεις ήτοι (55,4%) συνέβησαν στην Σ.Θ.Δ. 2383 στην οποία υπάρχει σημειακή πηγή ρύπανσης από εγκατάσταση πλυσίματος/γεμίσματος ψεκαστήρων. Μεταξύ των υπολοίπων 152 περιπτώσεων

οικοτοξικολογικού κινδύνου οι 34 περιπτώσεις συνέβησαν στις Σ.Θ.Δ. 2381 και 2380 που βρίσκονται στην περιοχή Αιγινίου που ενδεχομένως η ρύπανση και στις θέσεις αυτές να προέρχεται από σημειακές πηγές. Κατόπιν των ανωτέρω μόνο οι 118 περιπτώσεις οικοτοξικολογικού κινδύνου που διαπιστώθηκαν για την λεκάνη του Αλιάκμονα ενδεχομένως οφείλονται στην ρύπανση που προκαλείται κάτω από συνθήκες της γεωργικής πρακτικής που εξασκείται στην λεκάνη αυτή η οποία, όπως αναφέρθηκε, καλύπτει ένα σημαντικό τμήμα της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Μεταξύ των 118 περιπτώσεων οι 20 περιπτώσεις συνέβησαν στις Σ.Θ.Δ. του ποταμού Αλιάκμονα και συγκεκριμένα 5 περιπτώσεις στην Σ.Θ.Δ. 32 στην Νεάπολη Κοζάνης λόγω παρουσίας malathion, pirimiphos methyl, ethalfluralin και chlorpyrifos ethyl, 3 φορές στην Σ.Θ.Δ. 31 στην λίμνη Πολυφύτου λόγω παρουσίας pirimiphos methyl, ethalfluralin και chlorpyrifos ethyl, δύο φορές στην Σ.Θ.Δ. 30 (φράγμα Αγίας Βαρβάρας) λόγω παρουσίας folpet και chlorpyrifos ethyl και 10 φορές στην θέση 29, ανάντη της εκβολής, λόγω παρουσίας των alphamethrin, pirimiphos methyl, PCNB και 7 φορές chlorpyrifos ethyl σε συγκεντρώσεις ανώτερες από τις αντίστοιχες τιμές των PNEC. Στις Σ.Θ.Δ. της λεκάνης που βρίσκονται στην Δυτική Μακεδονία υπήρξε οικοτοξικολογικός κίνδυνος συνολικά 23 φορές από τις οποίες οι 8 υπήρξαν στις Σ.Θ.Δ. 32 και 31 του Αλιάκμονα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω και μόνο οι υπόλοιπες 15 φορές συνέβησαν στις υπόλοιπες Σ.Θ.Δ. της περιοχής. Στις Σ.Θ.Δ. 2352, 2311, 2312, 2313 και 2314 δεν καταγράφηκε ποτέ οικοτοξικολογικός κίνδυνος. Κίνδυνος υπήρξε μόνο από μία φορά μέσα στο 2012 στις θέσεις 2342 και 2343 στις Σ.Θ.Δ. του Λαδοπόταμου λόγω παρουσίας του εντομοκτόνου alphamethrin, και από δύο φορές στην θέσεις 2344, 2350, 2351 και 2315 και 5 φορές στην θέση 2341 στο Γκιόλι της Καστοριάς. Οικοτοξικολογικός κίνδυνος στις Σ.Θ.Δ. της λεκάνης που βρίσκονται στην πεδιάδα της Ημαθίας υπήρξε 95 φορές από τις οποίες οι 12 φορές, όπως αναφέρθηκε, συνέβησαν στις θέσεις 30 και 29 του Αλιάκμονα ποταμού και οι υπόλοιπες 83 φορές στα υπόλοιπα υδατοσυστήματα και κυρίως στην Τάφρο 66. . ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 1. Ο μέσος όρος του pH κυμαίνεται μεταξύ 8,0 με 8,3 σε όλες τις θέσεις του ποταμού Αλιάκμονα. Ο αντίστοιχος μέσος όρος στις περισσότερες Σ.Θ.Δ. των στραγγιστικών κυμαίνεται μεταξύ 7 και 8. 2. Ο μέσος όρος της θερμοκρασίας κυμαίνεται από 16,62 oC στην Σ.Θ.Δ. 32 (Νεάπολη Κοζάνης) με 12,67 oC στην θέση 29, ανάντη της εκβολής στον Θερμαϊκό Κόλπο. Αυτό είναι παράδοξο λαμβάνοντας υπόψη ότι η μέση θερμοκρασία του Αλιάκμονα στο Κάτω Νεστόριο είναι 15,40 oC. 3. Οι μέσοι όροι των συγκεντρώσεων του TDS και των τιμών της αγωγιμότητας στις Σ.Θ.Δ. επιφανειακών νερών της λεκάνης του Αλιάκμονα

βρίσκονται σε μέτρια έως χαμηλά επίπεδα <500 mg/L και <800 μS/cm, αντίστοιχα. Οι τιμές του TDS και τις αγωγιμότητας βρίσκονται σε ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα στις Σ.Θ.Δ. των γεωτρήσεων. Σε δύο γεωτρήσεις (κωδικοί 1642 και 1647) οι συνθήκες εποχιακά είναι αναγωγικές (αρνητικό redox). 4. Η αρδευτική ποιότητα του ποταμού Αλιάκμονα είναι Μέση προς Καλή. Μέση προς Καλή είναι και η αρδευτική ποιότητα των υπόλοιπων επιφανειακών νερών της λεκάνης Αλιάκμονα με ελάχιστες εξαιρέσεις που έχουν ποιότητα Μέση προς Μέτρια ή Καλή.Επίσης Μέση προς Καλή ή Μέση προς Μέτρια είναι και η αρδευτική ποιότητα των γεωτρήσεων. 5. Οι συγκεντρώσεις χλωριούχων και θειικών βρίσκονται σε χαμηλά σχετικά επίπεδα στα υδατοσυστήματα της λεκάνης Αλιάκμονα και δεν υπάρχουν υπερβάσεις του ορίου των ΕΜΣ-ΠΠΠ. 6. Συγκεντρώσεις βορίου >1,0 mg/L βρέθηκαν μόνο εντός του 2010 και μόνο στις Σ.Θ.Δ. του ποταμού Αλιάκμονα. 7. Στις Σ.Θ.Δ. της λεκάνης του Αλιάκμονα που βρίσκονται στην Δυτική Μακεδονία αρχίζοντας από τον Λαδοπόταμο που πηγάζει από το Βίτσι στην θέση 2342 (γέφυρα Κρυσταλλοπηγής) έχει υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ σε Pb, Cu, Zn, Mn και Fe ενώ στην θέση 2343 που βρίσκεται κατάντη (Κορομηλιά) δεν υπάρχουν υπερβάσεις που σημαίνει ότι ενδιάμεσα υπάρχουν εισροές που μεταβάλλουν την σύσταση του νερού. Στον Αλιάκμονα στην θέση 2352 στο Κάτω Νεστόριο υπάρχει υπέρβαση των ορίων ΠΠΠ σε Pb. Κατάντη της θέσης 2352 που βρίσκεται η εκβολή του Λαδοπόταμου και κατάντη της εκβολής του Λαδοπόταμου βρίσκεται η θέση 2344 (Χιλιόδενδρο), που επίσης έχει υπέρβαση σε Pb. Κατάντη της θέσης στο Χιλιόδενδρο βρίσκεται η θέση με κωδικό 2350 (Αλιάκμονας στο Αργος Ορεστικό) όπου βρέθηκε ότι υπάρχουν υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ σε Pb, Ni, Sn και Mn. Κατάντη της θέσης 2350 εκβάλει στον Αλιάκμονα το Γκιόλι της Καστοριάς (κωδικός 2341) στο οποίο βρέθηκε υπέρβαση των ορίων ΠΠΠ σε Pb, Sn και επίσης βρέθηκε σημαντική συγκέντρωση Cu, χωρίς βέβαια να υπάρχει υπέρβαση του σχετικού ορίου των ΠΠΠ. Κατάντη της εκβολής από το Γκιόλι βρίσκεται η θέση 32 του Αλιάκμονα στην Νεάπολη Κοζάνης όπου βρέθηκε υπέρβαση μόνο σε Zn. Κατάντητης Θέσης 32 εκβάλλουν στον Αλιάκμονα πολλοί παραπόταμοι όπως η Πραμόριτσα (2311) με υπερβάσεις σε Cd, Pb και Sn, ο Βενέτικος (2312 και 1214) με υπερβάσεις σε Cd, Pb, Sn, Mn, o Γρεβενίτης (2313) με υπερβάσεις σε Pb και Sn , και ένας άλλος παραπόταμος (2315) με υπερβάσεις σε Cd και Pb. Κατάντη της εκβολής όλων των παραποτάμων που αναφέρθηκαν βρίσκεται το Φράγμα Πολυφύτου όπου βρίσκεται η Σ.Θ.Δ. 31 στην γέφυρα των Σερβίων. Στην θέση αυτή δεν υπάρχει υπέρβαση των ορίων ΠΠΠ σε κανένα από τα βαρέα μέταλλα. Προφανώς η σύσταση των υδάτων όλων των παραποτάμων που εκβάλλουν στον Αλιάκμονα, λόγω του ότι οι παροχές τους είναι μικρές, δεν μεταβάλλουν σημαντικά την σύσταση του νερού και ο Αλιάκμονας διατηρεί την σύσταση του νερού που είχε στην Σ.Θ.Δ. 32. Κατάντη της θέσης 31 βρίσκεται η Σ.Θ.Δ. 30 στο φράγμα της Αγίας Βαρβάρας στην οποία υπάρχει υπέρβαση του ορίου ΠΠΠ μόνο για τον ψευδάργυρο. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι υπερβάσεις ψευδαργύρου στις θέσεις 32 και 30 του Αλιάκμονα αφορούν μόνο το 2010. Στο τμήμα της λεκάνης του Αλιάκμονα που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία, όπως αναφέρθηκεο Αλιάκμονας στην θέση 30 (φράγμα Αγ. Βαρβάρας) για το 2010 μόνο έχει υπέρβαση των ορίων ΠΠΠ για ψευδάργυρο και στην Σ.Θ.Δ. 29 που

βρίσκεται κατάντη και ανάντη της εκβολής του υπάρχει υπέρβαση του ορίου ΠΠΠ μόνο για τον ψευδάργυρο και για το 2012. Μεταξύ των θέσεων 30 και 29 του Αλιάκμονα εκβάλλει ο Αλμωπαίος (Μογλένιτσα) στον οποίο υπάρχει η θέση 2305 και στην συνέχεια ενωμένος με ρέματα της Αραβησού μετονομάζεται σε Τάφρο 66 (κωδικοί 2316, 2318, 2384, 2303, 2301). Στην Τάφρο 66 εκβάλλουν ο Τριπόταμος (2382), το ρέμα Αραπίτσα (2302 και 2385) και πολλά στραγγιστικά και άλλα ρέματα. Στην Τάφρο 66 στην θέση 2316 που βρίσκεται στην Κουλούρα, ανάντη της τάφρου από την εκβολή της στον Αλιάκμονα, υπάρχει υπέρβαση των ορίων ΠΠΠ μόνο σε μόλυβδο και κασσίτερο. Στο ρέμα Αραπίτσα (ποταμός της Νάουσας) στην θέση 2302 υπάρχουν υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ για κάδμιο, μόλυβδο και κασσίτερο και στην θέση 2385 σε ψευδάργυρο και κασσίτερο. Στον Τριπόταμο (ποταμός της Βέροιας) στον οποίο βρίσκεται η Σ.Θ.Δ. με κωδικό 2382 υπάρχουν υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ σε μόλυβδο και κασσίτερο. 8. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η παρουσία βαρέων (τοξικών) μετάλλων στα υδατοσυστήματα της λεκάνης του Αλιάκμονα δεν είναι μόνιμη και σταθερή κατάσταση. Οι υπερβάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω προέρχονται από παροδικές καταστάσεις που συμβαίνουν μία ή δύο φορές ετησίως και σε ελάχιστες περιπτώσεις με μεγαλύτερη ετήσια συχνότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι πηγές προέλευσης είναι φυσικές και ανεξέλικτες. 9. Οι συγκεντρώσεις των ανιόντων (νιτρικά, νιτρώδη, αμμωνιακά, φωσφορικά, χλωριούχα και φθοριούχα), σε σύγκριση με τις συγκεντρώσεις που βρέθηκαν στα ιζήματα των υπόλοιπων ποταμών του έργου, βρίσκονται σε μέτρια επίπεδα και οι υψηλότερες συγκεντρώσεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις, βρέθηκαν στα ιζήματα της Σ.Θ.Δ. 29 που βρίσκεται ανάντη του δέλτα του Αλιάκμονα. Οι συγκεντρώσεις αρσενικού και καδμίου βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα στα ιζήματα του Αλιάκμονα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα επίπεδα των συγκεντρώσεων που βρέθηκαν στα ιζήματα των άλλων ποταμών του έργου. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις αρσενικού κυμαίνονται από 9,00 με 6,65 ppm στις θέσεις 32 και 29 του Αλιάκμονα (διακρίνοντας μία μείωση κατά μήκος του ποταμού) ενώ η υψηλότερη συγκέντρωση αρσενικού που βρέθηκε, μεταξύ όλων των ποταμών, ανέρχεται σε 29 ppm και βρέθηκε στην θέση 37 του Πηνειού. Η υψηλότερη συγκέντρωση καδμίου βρέθηκε στο ίζημα της θέσης 29 και ανέρχεται σε 1,7 ppm ενώ η υψηλότερη συγκέντρωση, μεταξύ όλων των ποταμών, ανέρχεται σε 17,0 ppm και βρέθηκε στην θέση 71 του Πάμισου. Οι συγκεντρώσεις μολύβδου, κασσιτέρου, ψευδαργύρου και μαγγανίου βρίσκονται σε μέτρια επίπεδα τα ιζήματα του Αλιάκμονα, σε σχέση με τα αντίστοιχα επίπεδα των συγκεντρώσεων στα ιζήματα των υπόλοιπων ποταμών, και μειώνονται οι

συγκεντρώσεις κατά την πορεία του ποταμού προς την εκβολή του. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις μολύβδου, κασσιτέρου, ψευδαργύρου και μαγγανίου στα ιζήματα των θέσεων 32 με 29 του Αλιάκμονα κυμαίνονται από 8,8 με 5,6, 19,1 με 13,1, 84 με 65,5, 1243 με 558 ppm, αντίστοιχα. Οι συγκεντρώσεις χαλκού και σιδήρου στα ιζήματα του Αλιάκμονα επίσης βρίσκονται σε μέτρια επίπεδα, σε σύγκριση με τα επίπεδα των συγκεντρώσεων στα ιζήματα των υπόλοιπων ποταμών και παραμένουν περίπου σε σταθερά επίπεδα κατά μήκος του ποταμού. Οι συγκεντρώσεις νικελίου και χρωμίου που βρέθηκαν στα ιζήματα του Αλιάκμονα είναι από τις υψηλότερες που βρέθηκαν μεταξύ όλων των ποταμών του έργου. Στην ακρίβεια στην θέση 30 του Αλιάκμονα (Φράγμα Αγ. Βαρβάρας) βρέθηκε η υψηλότερη συγκέντρωση χρωμίου (369,3 ppm) που βρέθηκε μεταξύ όλων των ποταμών. Επίσης στην ίδια θέση βρέθηκε η δεύτερη υψηλότερη συγκέντρωση νικελίου (397,6 ppm). Οι συγκεντρώσεις νικελίου και χρωμίου είναι σε χαμηλότερα επίπεδα στα ιζήματα της θέσης 29 όπως και στην θέση 32 (Γέφυρα της Νεάπολης) που σημαίνει ότι ο εμπλουτισμός σε φερτά υλικά που περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις νικελίου και χρωμίου γίνεται μεταξύ των Σ.Θ.Δ. 31 και 30. 10. Υπερβάσεις των σχετικών ορίων για τα υπόγεια νερά βρέθηκαν στις γεωτρήσεις με κωδικούς 1646 και 1647 για μόλυβδο, στην γεώτρηση με κωδικό 1651 για χρώμιο και στην γεώτρηση με κωδικό 1644 για μαγγάνιο. 11. Χαμηλές με μέτριες συγκεντρώσεις νιτρικών βρέθηκαν στις Σ.Θ.Δ. των επιφανειακών νερών της λεκάνης Αλιάκμονα με υπερβάσεις του ορίου των 50 ppm μόνο σε ορισμένες γεωτρήσεις (1642, 1646 και 1651). 12. Νιτρώδη και αμμωνιακά βρέθηκαν σε χαμηλές συγκεντρώσεις στις Σ.Θ.Δ. του δικτύου ελέγχου της λεκάνης Αλιάκμονα με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στις Σ.Θ.Δ. των επιφανειακών νερών με κωδικούς 2341, 2382, 2383, και στην γεώτρηση 1647 οι αντίστοιχες τιμές των ΕΜΣ υπερβαίνουν το όριο των 0,5 ppm. Η υψηλότερη συγκέντρωση νιτρωδών (23,93 ppm) βρέθηκε στην γεώτρηση 1647. Η γεώτρηση αυτή βρίσκεται νότια του Αιγινίου. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω στην ίδια γεώτρηση πέραν των υψηλών συγκεντρώσεων σε νιτρώδη και αμμωνιακά και το Redox του νερού βρίσκεται σε αναγωγικές συνθήκες γεγονός που είναι σε συμφωνία με τις υψηλές συγκεντρώσεις νιτρωδών και αμμωνιακών. 13. Ασφαλώς το γεγονός ότι υπάρχει υπέρβαση νιτρωδών και αμμωνιακών στις θέσεις 2341 και 2382 που βρίσκονται επάνω στο Γκιόλι της Καστοριάς και στον Τριπόταμο, αντίστοιχα, οφείλεται στο γεγονός ότι στο μεν Γκιόλι η Σ.Θ.Δ. 2341 βρίσκεται κατάντη της εκβολής των υγρών αποβλήτων του Σταθμού Επεξεργασίας Αστικών αποβλήτων της Καστοριάς και στον Τριπόταμο λόγω του ότι η Σ.Θ.Δ. 2382 βρίσκεται κατάντη του Σταθμού επεξεργασίας των αστικών αποβλήτων της Βέροιας και περιχώρων αλλά και της Βιομηχανικής ζώνης της Βέροιας. 14. Φθοριούχα βρέθηκαν σε μικρές συγκεντρώσεις σε διάφορες Σ.Θ.Δ. των υδατοσυστημάτων της λεκάνης Αλιάκμονα και σε καμία περίπτωση δεν βρέθηκε υπέρβαση του ορίου των 1,5 ppm. 15. Οι τιμές BOD5 και COD βρίσκονται κάτω από τα επίπεδα αναφοράς των μεθόδων προσδιορισμού και η οικολογική ποιότητα βρίσκεται σε αποδεκτά επίπεδα σε όλες τις Σ.Θ.Δ. των στραγγιστικών. 16. Καφεΐνη βρέθηκε σε όλες τις θέσεις των επιφανειακών νερών συμπεριλαμβανομένου και του

Αλιάκμονα. Καφεΐνη βρέθηκε μόνο σε δύο γεωτρήσεις (κωδικοί 1644 και 1651) και μόνο κατά την δειγματοληψία του 2012. 17. Κατά την διάρκεια 2010-2012 ανιχνεύθηκαν έστω και μία φορά 130 γεωργικά φάρμακα. Από τις 1924 εγγραφές ανιχνεύσεων υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων που έγιναν οι 650 αφορούν μία και μόνο Σ.Θ.Δ. με κωδικό 2383. Επίσης οι υψηλότερες συγκεντρώσεις που αγγίζουν τα 300 ppb για το fluometuron και συγκεντρώσεις που κυμαίνονται 5-50 ppb για μεγάλο αριθμό φαρμάκων βρέθηκαν στην θέση αυτή η οποία βρίσκεται επάνω σε ρέμα στην περιοχή του Δήμου Ειρηνούπολης και στο Κοινοτικό Διαμέρισμα Παλιάς Λυκογιάννης. Στην θέση αυτή υπάρχει Δημοτική εγκατάσταση γεμίσματος/πλυσίματος ψεκαστήρων και συνιστά όχι μόνο μία σοβαρότατη πηγή ρύπανσης του περιβάλλοντος αλλά και Δημόσιο κίνδυνο για την υγεία των δημοτών της περιοχής.18. Στην υπολεκάνη του Αλιάκμονα που βρίσκεται στην Δυτική Μακεδονία εντός του 2011 τα αθροίσματα των συγκεντρώσεων των γεωργικών φαρμάκων και οι αντίστοιχοι ετήσιοι μέσοι βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα και σε καμία περίπτωση δεν υπερβαίνουν τα όρια των 0,5 και 0,1 ppb, αντίστοιχα. Κατά το 2012 στην Δυτική Μακεδονία, οι συγκεντρώσεις ορισμένων γεωργικών φαρμάκων βρέθηκαν ελαφρά αυξημένες στην Σ.Θ.Δ. 30 του Αλιάκμονα, στην θέση 2311 της Πραμόριτσα, 2315 και στις Θέσεις 2352, 2344 και 2350 του Αλιάκμονα. 19. Στην υπολεκάνη του Αλιάκμονα που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία κατά το 2011 στην υπολεκάνη αυτή στις θέσεις 2383 και 2381 που συνδέονται με σημειακές πηγές τα ετήσια αθροίσματα υπερβαίνουν τα 800 και 100 ppb, αντίστοιχα. Τα ετήσια αθροίσματα για τις υπόλοιπες Σ.Θ.Δ. της Κεντρικής Μακεδονίας κυμαίνονται από 0,05 με 9,0 ppb και οι υψηλότερες τιμές με εξαίρεση την Σ.Θ.Δ. 2380, όλες οι υπόλοιπες βρίσκονται επάνω στην Τάφρο 66 (2302, 2384, 2318, 2301 και 2316). Η θέση 2380 βρίσκεται στην περιοχή του Δέλτα του Αλιάκμονα. Κατά το 2012 το προφίλ της διακύμανσης των ετήσιων αθροισμάτων των συγκεντρώσεων γεωργικών φαρμάκων διαφοροποιείται από εκείνο του 2011. Στις Σ.Θ.Δ. της Κεντρικής Μακεδονίας το προφίλ της διακύμανσης για το 2012 είναι παρόμοιο με εκείνο της 2011 με την διαφορά που οι συγκεντρώσεις βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα. 20. Στις γεωτρήσεις της λεκάνης του Αλιάκμονα ανιχνεύθηκαν αρκετά γεωργικά φάρμακα αλλά σε όλες τις περιπτώσεις, με εξαίρεση την γεώτρηση 1645, οι συγκεντρώσεις των γεωργικών φαρμάκων είναι στα επίπεδα των ΙΧΝΩΝ. Στην γεώτρηση 1645 βρέθηκε methomyl σε συγκέντρωση 0,268 ppb. 21. Πολλά γεωργικά φάρμακα που περιλαμβάνονται στις ουσίες προτεραιότητας των ΠΠΠ ανιχνεύθηκαν στα υδατοσυστήματα της λεκάνης του Αλιάκμονα όπως lindane, chlorpyrifos ethyl, coumaphos, HCB, 2,4-D, bentazone, malathion, alachlor, atrazine, MCPA, trifluralin, fenthion, linuron

endosulfan I, endosulfan II και endosulfan sulphate. Έτσι σε πολλές Σ.Θ.Δ. υπάρχουν υπερβάσεις των ορίων ΕΜΣ ή ΜΕΣ-ΠΠΠ για ορισμένα γεωργικά φάρμακα και μάλιστα για ορισμένες θέσεις όπως 2302, 2303, 2344, 2380, 2383 και 2384 οι υπερβάσεις αφορούν περισσότερα του ενός γεωργικά φάρμακα. Όμως στις περισσότερες Σ.Θ.Δ. που βρέθηκαν υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ αφορούν είτε το lindane ή το chlorpyrifos ethyl και σπανίως τα υπόλοιπα γεωργικά φάρμακα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Φυσικά οι περισσότερες υπερβάσεις αφορούν το τμήμα της λεκάνης του Αλιάκμονα που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία. 22. Κατά το 2010-2011 στην λεκάνη του Αλιάκμονα 57 γεωργικά φάρμακα ανιχνεύθηκαν από 5 και πάνω φορές και από αυτά και την μεγαλύτερη συχνότητα ανίχνευσης έχει το εντομοκτόνο chlorpyrifos ethyl με 156 ανιχνεύσεις και τα μυκητοκτόνα tebuconazole και boscalid με 109 και 62 ανιχνεύσεις, αντίστοιχα. Για το 2012 μόνο 40 γεωργικά φάρμακα ανιχνεύθηκαν από 5 φορές και πάνω και από αυτά πάλι την μεγαλύτερη συχνότητα ανίχνευσης έχει το chlorpyrifos ethyl και tebuconazole με 72 και 45 ανιχνεύσεις, αντίστοιχα.23. Στο τμήμα της λεκάνης του Αλιάκμονα που βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία το εύρος της διακύμανσης των συγκεντρώσεων δεν υπερβαίνει τα 0,5 ppb για το 2011 και το 1,0 ppb για το 2012. Για το τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας για το 2011 το εύρος φθάνει τα 9,0 ppb και τα 2,0 ppb για το 2012. Όμως από τα υπάρχοντα αποτελέσματα δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί το επίπεδο της αναπόφευκτης ρύπανσης για ολόκληρη την λεκάνη καθόσον η οποία στατιστική επεξεργασία επισκιάζεται από τις εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις αρκετών γεωργικών φαρμάκων που βρέθηκαν σε θέσεις που έχουν σημειακές πηγές ρύπανσης. 24. Στις Σ.Θ.Δ. του ποταμού Αλιάκμονα μόνο 8 γεωργικά φάρμακα ανιχνεύθηκαν πέντε φορές και πάνω και μεταξύ αυτών το chlorpyrifos ethyl έχει τη μεγαλύτερη συχνότητα ανίχνευσης με 46 ανιχνεύσεις και έπονται το μυκητοκτόνο tebuconazole και το ζιζανιοκτόνο chlorthal dimethyl με 14 ανιχνεύσεις το καθένα. Για την χρονική περίοδο 2010-2012 το εύρος των τιμών του 75% των συγκεντρώσεων κυμαίνεται από 0,001 με 0,06 ppb με εξαίρεση το etridiazole για το οποίο το αντίστοιχο εύρος κυμαίνεται από 0,001 με 0,93 ppb. H υψηλότερη συγκέντρωση που βρέθηκε για το etridiazole είναι 1,179 ppb και αυτή βρέθηκε στην Σ.Θ.Δ. 29 του Αλιάκμονα. Σε συγκεντρώσεις υψηλότερες από το ανωτέρω εύρος του 0,06 ppb βρέθηκε άλλες δύο φορές μία στη Σ.Θ.Δ. 30 στην συγκέντρωση του 0,268 ppb και μία στην θέση 31 στην συγκέντρωση 0,107 ppb. 25. Στην λεκάνη του ποταμού Αλιάκμονα για την χρονική περίοδο 2010-2012 σε 341 μόνο περιπτώσεις υπήρξε τοξικολογικός κίνδυνος για τους υδρόβιους

οργανισμούς που ζουν στα υδατοσυστήματα της λεκάνης και μεταξύ των 341 περιπτώσεων οι 189 συνέβησαν στην Σ.Θ.Δ. 2383 στην οποία υπάρχει σημειακή πηγή ρύπανσης από εγκατάσταση πλυσίματος/γεμίσματος ψεκαστήρων. Το ποσοστό αυτό 55,4% είναι το υψηλότερο που βρέθηκε για σημειακή πηγή ρύπανσης, μεταξύ όλων των λεκανών απορροής που περιλαμβάνονται στο έργο. Όμως δεν είναι παράδοξο διότι η συγκεκριμένη σημειακή πηγή βρίσκεται σε μία δενδροκομική περιοχή όπου γίνεται εντατική χρήση εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων που για τα περισσότερα από αυτά οι συγκεντρώσεις PNEC βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Μεταξύ των υπολοίπων 152 περιπτώσεων οικοτοξικολογικού κινδύνου οι 34 περιπτώσεις συνέβησαν στις Σ.Θ.Δ. 2381 και 2380 που βρίσκονται στην περιοχή Αιγινίου και ενδεχομένως η ρύπανση και στις θέσεις αυτές να προέρχεται από σημειακές πηγές. Μόνο οι 118 περιπτώσεις οικοτοξικολογικού κινδύνου που διαπιστώθηκαν για την λεκάνη του Αλιάκμονα ενδεχομένως οφείλονται στην ρύπανση που προκαλείται κάτω από συνθήκες της γεωργικής πρακτικής που εξασκείται στην λεκάνη αυτή η οποία, όπως αναφέρθηκε, καλύπτει ένα σημαντικό τμήμα της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Μεταξύ των 118 περιπτώσεων οι 20 περιπτώσεις συνέβησαν στις Σ.Θ.Δ. του ποταμού Αλιάκμονα και συγκεκριμένα 5 περιπτώσεις στην Σ.Θ.Δ. 32 στην Νεάπολη Κοζάνης λόγω παρουσίας malathion, pirimiphos methyl, ethalfluralin και chlorpyrifos ethyl, 3 φορές στην Σ.Θ.Δ. 31 στην λίμνη Πολυφύτου λόγω παρουσίας pirimiphos methyl, ethalfluralin και chlorpyrifos ethyl, δύο φορές στην Σ.Θ.Δ. 30 (φράγμα Αγίας Βαρβάρας) λόγω παρουσίας folpet και chlorpyrifos ethyl και 10 φορές στην θέση 29, ανάντη της εκβολής, λόγω παρουσίας των alphamethrin, pirimiphos methyl, PCNB και 7 φορές chlorpyrifos ethyl σε συγκεντρώσεις ανώτερες από τις αντίστοιχες τιμές των PNEC. Στις Σ.Θ.Δ. της λεκάνης που βρίσκονται στην Δυτική Μακεδονία υπήρξε οικοτοξικολογικός κίνδυνος συνολικά 23 φορές από τις οποίες οι 8 υπήρξαν στις Σ.Θ.Δ. 32 και 31 του Αλιάκμονα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω και μόνο οι υπόλοιπες 15 φορές συνέβησαν στις υπόλοιπες Σ.Θ.Δ. της περιοχής. Στις Σ.Θ.Δ. 23522311, 2312, 2313 και 2314 δεν καταγράφηκε ποτέ οικοτοξικολογικός κίνδυνος. Κίνδυνος υπήρξε μόνο από μία φορά μέσα στο 2012 στις θέσεις 2342 και 2343 στις Σ.Θ.Δ. του Λαδοπόταμου λόγω παρουσίας του εντομοκτόνου alphamethrin, και από δύο φορές στην θέσεις 2344, 2350, 2351 και 2315 και 5 φορές στην θέση 2341 στο Γκιόλι της Καστοριάς. Οικοτοξικολογικός κίνδυνος στις Σ.Θ.Δ. της λεκάνης που βρίσκονται στην πεδιάδα της Ημαθίας υπήρξε 95 φορές από τις οποίες οι 12 φορές, όπως αναφέρθηκε, συνέβησαν στις θέσεις 30 και 29 του Αλιάκμονα ποταμού και οι υπόλοιπες 83 φορές στα υπόλοιπα υδατοσυστήματα και κυρίως στην Τάφρο 66. 26. Μεταξύ των γεωργικών φαρμάκων που ανχινεύθηκαν στα υδατοσυστήματα της λεκάνης του Αλιάκμονα όρισμένα δεν έχουν έγκριση κυκλοφορίας της χώρα μας όπως acetochlor, alachlor, carbendazim, carbofuran, lindane, chlortoluron, coumaphos, diuron, endosulfan sulfate, HCB, isoproturon, malathion, PCNB, pentachlorophenol, prometryne και trifluralin. Μεταξύ αυτών τα alachlor, HCB, malathion, PCNB, pentachlorophenol και trifluralin βρέθηκαν μόνο σε ΙΧΝΗ ή σε συγκεντρώσεις <0,05 ppb που σημαίνει ότι η παρουσία τους στα επιφανειακά και υπόγεια νερά οφείλεται σε χρήσεις προηγούμενων ετών. Όμως όλα τα υπόλοιπα ήτοι acetochlor, carbendazim, carbofuran, lindane, chlortoluron, coumaphos, diuron,

isoproturon και prometryne,προέρχονται από χρήσεις που έγιναν στην περίοδο 2010-2012. Οι συγκεντρώσεις ορισμένων και ειδικότερα για το ζιζανιοκτόνο prometryne βρίσκονται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. 27. Σύγκριση των μέσων όρων των τιμών και συγκεντρώσεων των παραμέτρων που ελέγχονταν στο πλαίσιο του έργου για την θέση με κωδικό 32 μεταξύ των δύο χρονικών περιόδων, 1999-2000 και 2010-2012, αντίστοιχα, δείχνει ότι δεν υπάρχουν σημαντικές αλλαγές μεταξύ των δύο περιόδων και οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι η ελαφρά μείωση των μέσων όρων των συγκεντρώσεων των νιτρικών, νιτρωδών και αργιλίου κατά την περίοδο 2010-2012 και αύξηση στους μέσους όρους φθοριούχων χλωριούχων, ασβεστίου, καλίου, μαγγανίου, νατρίου, μολύβδου και ψευδαργύρου και βορίου αλλά κυρίως του υδραργύρου και μικρή αύξηση της SAR. H σημαντικότερη διαφοροποίηση μεταξύ των δύο περιόδων οφείλεται στην σημαντική μείωση του Redox που από 373+43 που ήταν την περίοδο 1999-2000 μειώθηκε σε 120+63 mV. Στην θέση με κωδικό 31 (γέφυρα Σερβίων) οι μεταβολές που παρατηρούνται σε σχέση με την περίοδο 1999-2000 είναι παρόμοιες με εκείνες που αναφέρθηκαν για την θέση 32 με την μόνη διαφορά ότι υπάρχει περαιτέρω αύξηση στον μέσο όρο του μολύβδου κατά την περίοδο 2010-2012.Πίνακας 10.1 Αποτελέσματα επεξεργασίας Box Plots των αποτελεσμάτων των αναλύσεων γεωργικών φαρμάκων στις Σ.Θ.Δ. επιφανειακών νερών της λεκάνης Αλιάκμονα κατά την περίοδο 2010-2011. Γεωργικό Φάρμακο Αριθμός ανιχνεύσεων (2010-2011) Μέσος όρος (μg/L) Κατώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Ανώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Μέγιστη συγκέντρωση (μg/L) PNEC, (μg/L) Abamectin 6 0,069 0,03 0,107 0,111 0,001 acetamiprid 8 0,028 0,001 0,057 0,088 0,50 acetochlor 20 0,027 0,001 0,055 0,261 0,059 alachlor 23 0,015 0,003 0,026 0,091 1,0 alphamethrin 10 0,011 0,002 0,02 0,038 0,0015 atrazine 11 1,057 0,001 2,6 6,39 1,90 bentazone 6 6,46 0,001 13,794 13,645 54,0 bifenthrin 10 0,035 0,012 0,059 0,104 0,00013 bitertanol 21 0,242 0,054 0,43 1,266 0,76 boscalid 62 0,096 0,039 0,153 1,266 2,50 carbendazim 32 0,123 0,007 0,24 1,632 0,03 c-HCH (lindane) 28 0,048 0,026 0,07 0,22 0,29 chlorpyriphos ethyl 156 0,127 0,001 0,284 11,83 0,01 chlorpyriphosmethyl 19 0,013 0,001 0,03 0,113 0,002 chlorthal dimethyl 27 0,031 0,001 0,062 0,261 1,12 cyproconazole 13 1,6 0,001 3,36 8,092 2,0 Cyprodinil 9 0,345 0,03 0,66 1,122 0,176 Diazinon 13 0,038 0,017 0,059 0,092 0,056 difenoconazole 13 0,182 0,055 0,31 0,613 0,56 dimethoate 13 0,153 0,001 0,382 0,817 4,0 diphenylamine 35 0,02 0,012 0,027 0,081 4,0 ethofumasate 13 2,113 0,16 4,067 8,148 6,40 Etridiazole 29 0,102 0,002 0,202 1,179 12,0 fenbuconazole 10 0,093 0,036 0,149 0,212 7,80 fenoxycarb 5 0,06 0,001 0,129 0,146 0,064 fluometuron 40 12,32 0,001 28,044 298,438 6,61 flusilazole 7 0,0791 0,02 0,138 0,165 2,30 flutriafol 14 0,049 0,001 0,106 0,292 11,0 HCB 30 0,003 0,001 0,005 0,037 0,03 imidachloprid 37 0,178 0,001 0,376 3,527 0,06imidachloprid 37 0,178 0,001 0,376 3,527 0,06 Indoxacarb 5 0,08 0,012 0,148 0,157 0,84 lenacil 12 2,933 0,13 5,735 10,975 1,0 Metalaxyl 9 0,081 0,001 2,397 6,281 6,40 methoxyfenozide 5 0,01 0,001 0,026 0,033 0,36 Metribuzin 7 – – – – 0,80 myclobutanil 19 0,465 0,001 0,978 4,131 4,0 oxadiazon 13 1,07 0,228 1,9 4,491 0,0176 PCNB 24 0,025 0,012 0,039 0,104 0,03 Penconazole 8 0,095 0,043 0,147 0,182 1,20 pendimethalin 8 0,054 0,009 0,098 0,12 0,11 pirimiphos methyl 6 0,031 0,001 0,066 0,089 0,0016 Γεωργικό Φάρμακο Αριθμός ανιχνεύσεων (2010-2011) Μέσος όρος (μg/L) Κατώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Ανώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Μέγιστη συγκέντρωση (μg/L) PNEC, (μg/L) prochloraz 6 0,028 0,007 0,049 0,053 0,20 prometryne 21 2,13 0,001 5,015 27,76 0,105 propargite 5 0,059 0,019 0,1 0,082 0,114 propiconazole 11 0,262 0,069 0,456 0,774 6,80 propyzamide 11 0,482 0,001 1,02 2,075 12,0 pyrimethanil 11 0,027 0,001 0,555 1 32,0 S-metolachlor 38 0,713 0,001 0,38 3,71 0,16 tebuconazole 109 1,179 0,315 2,04 28,514 1,20 Terbuthylazine 17 0,207 0,001 0,46 1,508 0,26 terbutryn 7 2,436 0,001 5,543 7,63 0,0024 tetrachlorvinphos 11 0,019 0,007 0,031 0,051 0,002 thiacloprid 14 0,015 0,02 0,03 0,088 5,80 thiamethoxam 7 0,02 0,001 0,05 0,089 0,20 tolclophos – methyl 5 0,027 0,018 0,035 0,039 1,20 Trifloxystrobin 5 0,284 0,001 0,586 0,555

0,30 Trifluralin 12 0,007 0,001 0,018 0,062 0,50 Πίνακας 10.2 Αποτελέσματα επεξεργασίας Box Plots των αποτελεσμάτων των αναλύσεων γεωργικών φαρμάκων στις Σ.Θ.Δ. επιφανειακών νερών της λεκάνης Αλιάκμονα κατά την περίοδο 2012. Γεωργικό Φάρμακο Αριθμός ανιχνεύσεων 2012 Μέσος όρος, (μg/L) Κατώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Ανώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Μέγιστη Συγκέντρωση, (μg/L) PNEC, (μg/L) 2,4-D 20 0,176 0,072 0,28 0,862 2720 acetochlor 7 0,01 0,001 0,021 0,038 0,059 alachlor 7 0,01 0,001 0,023 0,035 1,0 alphamethrin 6 0,035 0,018 0,053 0,05 0,0015 bentazone 13 0,028 0,006 0,049 0,133 54,0 bitertanol 15 0,505 0,001 1,287 5,548 0,76 boscalid 27 0,213 0,001 0,463 2,832 2,50 carbendazim 11 0,074 0,008 0,14 0,273 0,03 c-HCH (lindane) 20 0,017 0,007 0,028 0,057 0,29 chlorpyriphos ethyl 72 0,679 0,001 1,44 19,524 0,01 chlorpyriphosmethyl 5 0,0147 0,001 0,039 0,041 0,0002 chlorthal dimethyl 20 0,033 0,006 0,06 0,158 1,12 Cyproconazole 7 0,572 0,001 1,245 2,131 2,0 Cyprodinil 6 0,21 0,001 0,452 0,586 0,176 difenoconazole 6 0,137 0,036 0,239 0,256 0,56 diphenylamine 24 0,051 0,014 0,089 0,369 4,0 Ethofumasate 8 1,826 0,001 4,182 7,961 6,4 Etridiazole 11 0,065 0,014 0,116 0,268 12,0 Fenbuconazole 7 0,095 0,001 0,232 0,424 7,80 Fluometuron 17 1,381 0,001 3,112 13,61 6,61 fluquinconazole 5 0,033 0,001 0,067 0,061 0,56 HCB 12 – – – – 0,03 Imidachloprid 12 0,713 0,001 1,546 4,366 0,06 lenacil 9 0,516 0,001 1,36 3,397 1,0 MCPA 15 0,274 0,001 0,663 2,759 15,20 myclobutanil 12 0,983 0,001 2,413 7,077 4,0 nicosulfuron 5 1,713 0,001 5,72 7,43 0,20 oxadiazon 6 0,235 0,001 0,689 1,111 0,0176 Γεωργικό Φάρμακο Αριθμός ανιχνεύσεων 2012 Μέσος όρος, (μg/L) Κατώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Ανώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Μέγιστη Συγκέντρωση, (μg/L) PNEC, (μg/L) pendimethalin 6 0,423 0,001 1,116 1,728 0,11 prochloraz 5 0,309 0,001 0,889 1,134 0,20 prometryne 6 0,197 0,039 0,354 0,453 0,105 propargite 14 1,01 0,001 2,792 11,655 0,114 propiconazole 5 0,173 0,001 0,409 0,482 6,80 propyzamide 5 0,297 0,001 0,674 0,665 12,0 Pyrimethanil 6 0,11 0,001 0,242 0,278 32,0 S-metolachlor 12 0,21 0,001 0,427 1,188 0,16 Tebuconazole 45 1,737 0,001 4,104 52,171 1,20 Triadimenol 5 0,01 0,001 0,025 0,031 10,0 Triclopyr 12 0,036 0,01 0,061 0,126 800 Γεωργικό Φάρμακο Αριθμός ανιχνεύσεων 2012 Μέσος όρος, (μg/L) Κατώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Ανώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Μέγιστη Συγκέντρωση, (μg/L) PNEC, (μg/L) pendimethalin 6 0,423 0,001 1,116 1,728 0,11 prochloraz 5 0,309 0,001 0,889 1,134 0,20 prometryne 6 0,197 0,039 0,354 0,453 0,105 propargite 14 1,01 0,001 2,792 11,655 0,114 propiconazole 5 0,173 0,001 0,409 0,482 6,80 propyzamide 5 0,297 0,001 0,674 0,665 12,0 Pyrimethanil 6 0,11 0,001 0,242 0,278 32,0 S-metolachlor 12 0,21 0,001 0,427 1,188 0,16 Tebuconazole 45 1,737 0,001 4,104 52,171 1,20 Triadimenol 5 0,01 0,001 0,025 0,031 10,0 Triclopyr 12 0,036 0,01 0,061 0,126 800 Πίνακας 10.3 Αποτελέσματα επεξεργασίας Box Plots των αποτελεσμάτων των αναλύσεων γεωργικών φαρμάκων στις Σ.Θ.Δ. του ποταμού Αλιάκμονα κατά την περίοδο 2010-2012. Γεωργικό Φάρμακο Αριθμός ανιχνεύσεων (2010-2012) Μέσος όρος, (μg/L) Κατώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Ανώτερη τιμή του 75% των τιμών των συγκεντρώσεων, (μg/L) Μεγίστη Συγκέντρωση, (μg/L) PNEC, (μg/L) c-HCH (lindane) 5 0,014 0,001 0,035 0,038 0,29 chlorpyriphos ethyl 46 0,005 0,002 0,007 0,035 0,01 chlorthal dimethyl 14 0,014 0,001 0,042 0,183 1,12 diphenylamine 8 0,011 0,001 0,026 0,049 4,0 etridiazole 5 0,317 0,001 0,929 1,179 12,0 pirimiphos methyl 6 0,025 0,001 0,06 0,089 0,0016 S-metolachlor 5 0,021 0,001 0,047 0,047 0,16 Tebuconazole 14 0,035 0,013 0,056 0,105 1,20 Πίνακας 10.4 Συγκριτική αξιολόγηση των μέσων όρων παραμέτρων της περιόδου 2010-2012 και 1999-2000, αντίστοιχα, σε δύο Σ.Θ.Δ. του ποταμού Αλιάκμονα ήτοι στην γέφυρα της Νεάπολης Κοζάνης (κωδικός 32) και στην γέφυρα Σερβίων (κωδικός 31). Σ.Θ.Δ. 31 (γέφυρα Σερβίων) 32 (γέφυρα Νεάπολης-Κοζάνης) Έτη Έρευνας 2010-2012 1999-2000 2010-2012 1999-2000 pH 7,7±1,1 8,5±0,4 8,0±1,2 8,4±0,2 Θ, οC 15,3±4,5 19,1±6,9 16,6±7,7 13,2±6,7 Redox, mV 129±62 360±53 120±63 373±43 TDS, mg/L 232±46 201±21 218±39 237±22 Αγωγιμότητα, μS/cm 381±61 369±44 367±77 406±53

Αλατότητα, PSU 0,08±0,07 0,00±0,00 0,08±0,06 0,01±0,00 F, mg/L 0,28±0,16 0,13±0,12 0,28±0,19 0,12±0,06 Cl, mg/L 11,0±6,4 5,4±2,1 13,3±7,1 7,9±2,0 Br, mg/L – 0,20±0,19 – 0,05±0,10 NO2, mg/L 0,03±0,03 0,03±0,03 0,01±0,02 0,17±0,33 NO3, mg/L 2,66±1,81 1,89±1,44 3,21±4,21 7,25±2,03 NH4, mg/L 0,10±0,25 0,06±0,09 0,07±0,16 0,07±0,15 P2O5, mg/L 0,05±0,12 0,25±0,60 0,29±0,37 0,30±0,24 SO4, mg/L 28±6 23±4 29±10 27±7 Αλκαλικότητα, (mg CaCO3/L) 152±27 198±51 163±53 202±25 SAR 0,62±0,48 0,18±0,07 0,64±0,40 0,23±0,09 Al, μg/L, διαλυτό 15,0±36,7 70,5±105 24,6±60,3 72,9±80,7 Al, μg/L, ολικό 753±1843 149±155 – 233±217 Sb, μg/L – 0,5±0,0 – 0,5±0,0 As, μg/L – 0,7±0,2 – 0,5±0,0 Ca, mg/L 60,7±19,1 27,9±14,0 73,5±24,4 41,4±17,0 Cd, μg/L, διαλυτό – 0,5±0,0 – 0,5±0,0 Cd, μg/L, ολικό – 0,6±0,4 – 0,5±0,0 Κ, mg/L 20,5±45,3 2,7±1,4 15,8±38,6 3,6±1,8 Mn, μg/L, διαλυτό – 3,1±1,6 17,7±28,8 10,6±4,5 Mn, μg/L, ολικό 141,7±347,0 14,1±14,8 116,7±285,8 23,3±10,2 Mg, mg/L 25,7±10,4 34,1±8,0 20,8±9,4 20,4±4,7 Pb, μg/L, διαλυτό – 1,1±0,2 0,9±2,2 2,3±3,9 Pb, μg/L, ολικό 26,75±65,52 2,6±1,5 21,8±53,3 4,2±4,3 Na, mg/L 24,07±22,13 6,2±2,0 24,7±18,7 7,8±2,4 Ni, μg/L, διαλυτό – 4,0±1,7 – 3,4±1,3 Ni, μg/L, ολικό – 5,8±2,3 – 7,3±2,9 Se, μg/L – 1,0±0,0 – 1,0±0,0 Si, mg/L 2,33±5,72 1,6±1,0 3,1±6,8 3,1±1,6 Fe, μg/L, διαλυτό – 36,7±23,4 54,6±87,2 97,6±66,1 Fe, μg/L, ολικό 809±1982 200±77 676±1532 667±277 Hg, μg/L 0,6±1,4 0,1±0,0 1,98±4,84 0,1±0,0 Cr, μg/L, διαλυτό – 2,4±0,9 – 2,8±2,3 Cr, μg/L, ολικό – 3,5±1,4 – 5,8±3,7 Zn, μg/L, διαλυτό – 83,2±96,0 11,8±29,0 79,7±86,8 Zn, μg/L, ολικό 2848±6975 618±636 2330±5707 692±718 Cu, mg/L – 0,1±0,0 – 0,1±0,0 Βόριο, mg/L 0,42±0,78 0,1±0,0 0,40±0,84 0,1±0,113. ΠΗΓΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ο Αλιάκμονας είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος Ελληνικός ποταμός που πηγάζει από Ελληνικό έδαφος και εκβάλει στον Θερμαϊκό Κόλπο όμως είναι και ο ποταμός με τους περισσότερους παραποτάμους με αποτέλεσμα να είναι ο τελικός αποδέκτης των επιφανειακών νερών του μεγαλύτερου τμήματος της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Κάθε ένας από τους παραποτάμους έχει τους δικούς του παραποτάμους και ρέματα ή χείμαρρους που εκβάλλουν σε σαυτούς. Συνεπώς κάθε παραπόταμος έχει τις δικές του πηγές νερού αλλά και πηγές ρύπανσης, φυσικές ή οφειλόμενες σε δραστηριότητες του ανθρώπου. Όσον αφορά την ρύπανση από βαρέα μέταλλα όλοι οι παραπόταμοί του Αλιάκμονα που βρίσκονται στην Δυτική Μακεδονία έχουν υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ σε πολλά βαρέα μέταλλα αλλά κυρίως σε μόλυβδο, χαλκό, ψευδάργυρο, μαγγάνιο και σίδηρο. Όμως ο ποταμός στην πορεία του αυτοκαθαρίζεται με καθίζηση αλάτων από τα ανωτέρω μέταλλα και δεδομένου ότι πριν την εμφάνισή του στην

Κεντρική Μακεδονία παρεμβάλλονται ήδη 3 φράγματα με ισάριθμες τεχνητές λίμνες, το νερό που τελικά διοχετεύεται στις διώρυγα υδροληψίας της Αγ. Βαρβάρας ή το νερό που ρέει στην κοίτη του Αλιάκμονα της Κεντρικής Μακεδονίας ενδεχομένως να μην έχει και μεγάλη σχέση με το νερό του Αλιάκμονα που υπάρχει στο Κάτω Νεστόριο ή στην γέφυρα της Νεάπολης Κοζάνης. Και όπως ήδη αναφέρθηκε στην Σ.Θ.Δ. 30 που βρίσκεται στο φράγμα της Αγίας Βαρβάρας υπάρχει υπέρβαση του ορίου ΠΠΠ μόνο για τον ψευδάργυρο και μόνο για το έτος 2010. Οι παραπόταμοι του Αλλιάκμονα που βρίσκονται στην Κεντρική Μακεδονία επίσης έχουν υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ στα βαρέα μέταλλα που αναφέρθηκαν παραπάνω όμως στον Αλιάκμονα στην Σ.Θ.Δ. 29, που βρίσκεται ανάντη της εκβολής του, υπάρχει υπέρβαση των ορίων ΠΠΠ μόνο για τον ψευδάργυρο και μόνο για το 2012.Επίσης αναφέρθηκε ότι υπερβάσεις των ορίων ΠΠΠ προέρχονται από παροδικές καταστάσεις που συμβαίνουν μία ή δύο φορές ετησίως και σε ελάχιστες περιπτώσεις με μεγαλύτερη ετήσια συχνότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι πηγές προέλευσης είναι φυσικές και ανεξέλεκτες. Όμως η διαχρονική ρύπανση του Αλιάκμονα είναι αποτυπωμένη στην σύσταση των ιζημάτων του. Οι υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών και φωσφορικών που βρέθηκαν στα ιζήματα του Αλιάκμονα και σε συνδυασμό με την παρουσία καφεΐνης στην υδατική φάση του ποταμού καθόλο το μήκος της διαδρομής του συνάδει με το συμπέρασμα ότι σημαντικές σημειακές πηγές ρύπανσης του Αλιάκμονα είναι οι εκβολές των υγρών αστικών αποβλήτων των Δήμων και Κοινοτήτων των περιοχών που διασχίζει ο Αλιάκμονας ή παραπόταμοί του. Η συγκέντρωση αρσενικού στην θέση 29 ανέρχεται σε 6,7 ppm ενώ στην θέση 30 ανέρχεται σε 8,6 ppm, σε 8,5 στην θέση 31 και σε 9 ppm στην θέση 32. Για το αρσενικό προκύπτει μία σταδιακή μείωση των συγκεντρώσεων στα ιζήματα που σημαίνει ότι η κύρια πηγή αρσενικού βρίσκεται ανάντη της θέσης 32. Η συγκέντρωση μολύβδου ανέρχεται σε 7,0 ppm στην θέση 29, στην θέση 30 σε 9,4 ppm, στην θέση 31 σε 9,1 ppm και σε 8,8 ppm στην θέση 32. Η διακύμανση των συγκεντρώσεων του μολύβδου στα ιζήματα του Αλιάκμονα δείχνει ότι μεταξύ της Νεάπολης Κοζάνης και της λίμνης Πολυφύτου υπάρχει πηγή ρύπανσης σε μόλυβδο και υπάρχουν περαιτέρω εισροές μέχρι το φράγμα της Αγίας Βαρβάρας ενώ αντίθετα δεν υπάρχει συνεισφορά στην ρύπανση από τους παραποτάμους του Αλιάκμονα στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας Οι συγκεντρώσεις σιδήρου είναι υψηλές στα ιζήματα όλων των ποταμών όμως στις θέσεις του Αλιάκμονα είναι από τις υψηλότερες. Στην θέση 29 η συγκέντρωση ανέρχεται σε 33,3 g/kg, στην θέση 30 σε 49,2 g/kg , στην θέση 31 σε 53,1 g/kg και στην θέση 32 σε 40,8 g/kg. Προκύπτει από τις αναλύσεις των ιζημάτων ότι ήδη υπάρχει σημαντική ρύπανση από σίδηρο στην θέση 32 και υπάρχει περαιτέρω αύξηση μέχρι την λίμνη Πολυφύτου που τα ιζήματά της έχουν την υψηλότερη συγκέντρωση σιδήρου, μέχρι το φράγμα της Αγίας Βαρβάρας υπάρχει μία μικρή μείωση και μεγαλύτερη μείωση κατά την πορεία του Αλιάκμονα δια μέσου της πεδιάδας της Ημαθίας μέχρι την εκβολή του. Η συγκέντρωση ψευδαργύρου στην θέση 32 ανέρχεται σε 84 ppm, και στην θέση 29 σε 65,5 ppm ενώ σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις βρέθηκε ο ψευδάργυρος στα ιζήματα των ενδιάμεσων θέσεων. Σαφώς οι συγκεντρώσεις ψευδαργύρου στα ιζήματα δείχνουν ότι η κύρια πηγή(ες) ρύπανσης βρίσκονται ανάντη της θέσης 32 όμως κατά την διαδρομή του Αλιάκμονα μεταξύ του φράγματος της Αγ. Βαρβάρας προς την εκβολή πρέπει να υπάρχουν και άλλες πηγές ρύπανσης όπως η τάφρος 66 με τους παραποτάμους Αραπίτσα και Τριπόταμο.Η συγκέντρωση κασσιτέρου ανέρχεται σε 8,6 ppm στην θέση 32, στα 19,1 ppm στην θέση 31, σε 9,8 ppm στην θέση 30 και 13,1 ppm στην θέση 29. Η συγκέντρωση του κασσιτέρου αυξάνεται κατά μήκος της διαδρομής του που σημαίνει ότι υπάρχουν πηγές ρύπανσης καθόλη την διαδρομή του τόσο διαμέσου της Δυτικής όσο και της Κεντρικής Μακεδονίας. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι στα ιζήματα του Αλιάκμονα στις θέσεις 30 και 29 βρέθηκαν οι υψηλότερες συγκεντρώσεις χρωμίου, μεταξύ όλων των Σ.Θ.Δ. που είναι εγκατεστημένες σε όλους τους ποταμούς που περιλαμβάνονται στο έργο, που ανέρχονται σε 369 και 227 ppm, αντίστοιχα, ενώ η συγκέντρωση χρωμίου στην θέση 32 ανέρχεται σε 83 ppm και στην θέση 31 σε 37 ppm. Σαφώς από τα αποτελέσματα των ιζημάτων προκύπτει ότι οι πηγή (ες) ρύπανσης σε χρώμιο βρίσκονται ανάντη του φράγματος της Αγ. Βαρβάρας. Όσον αφορά τις πηγές ρύπανσης από γεωργικά φάρμακα. Στο πλαίσιο του έργου διαπιστώθηκε η παρουσία σημειακών πηγών που

προέρχονται από διεργασίες πλυσίματος/γεμίσματος ψεκαστήρων και οι σημειακές αυτές που εντοπίσθηκαν στις Σ.Θ.Δ. 2383, 2381 και ενδεχομένως 2380. Και οι τρεις αυτές θέσεις βρίσκονται στο τμήμα της λεκάνης που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία. Διφαινυλαμίνη βρέθηκε στις Σ.Θ.Δ. του Αλιάκμονα σε ΙΧΝΗ ή σε συγκεντρώσεις που δεν υπερβαίνουν το 0,05 ppb και η υψηλότερη συγκέντρωση βρέθηκε στην θέση 29. Υψηλότερες συγκεντρώσεις διφαινυλαμίνης που κυμαίνονται από 0,369 με 0,1 ppb βρέθηκαν σε ορισμένα στραγγιστικά (κωδικοί 2303, 2341, 2351 και 2383). Όμως η υψηλότερη συγκέντρωση και η μεγαλύτερη συχνότητα ανίχνευσης υπάρχει για την θέση 2303 που βρίσκεται επάνω στην Τάφρο 66 στην γέφυρα του Αγγελοχωρίου Ημαθίας. Προφανώς η ρύπανση των νερών με διφαινυλαμίνη προκαλείται από μικρές σημειακές πηγές που υπάρχουν στις θέσεις πρατηρίων καυσίμων που με την απορροή και στράγγιση των νερών μικρές ποσότητες φθάνουν στα παρακείμενα επιφανειακά νερά. 14. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ (α) Αποδεικνύεται από την μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης στην λεκάνη Αλιάκμονα ότι η καφεΐνη είναι ένας κατάλληλος δείκτης για τον έλεγχο ρύπανσης προερχόμενο από αστικά απόβλητα. (β) Ο έλεγχος της διφαινυλαμίνης ενδεχομένως να προκύψει ως ένας κατάλληλος δείκτης για τον έλεγχο της ρύπανσης επιφανειακών και υπόγειων νερών που προκαλείται από την λειτουργία των πρατηρίων καυσίμων, χώρους συλλογής απορριμμάτων και ανακύκλωσης συνθετικών πολυμερών υλικών (ελαστικών αυτοκινήτων κ.ά.). (γ) Όσον αφορά την χρησιμοποίηση γεωργικών φαρμάκων στην φυτοπροστασία προκύπτει ότι για την εξασκούμενη γεωργική πρακτική στην λεκάνη του Αλιάκμονα η προκαλούμενη αναπόφευκτη ρύπανση των επιφανειακών νερών για μεν την περίοδο 2010-2011 στο τμήμα της λεκάνης του Αλιάκμονα που βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία να ταυτίζεται με το εύρος της διακύμανσης του 75% των συγκεντρώσεων των γεωργικών φαρμάκων που στην προκειμένη περίπτωση δεν υπερβαίνει τα 0,5 ppb για το 2011 και το 1,0 ppb για το 2012. Όμως για το τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας για το 2011 το εύρος φθάνει τα 9,0 ppb και τα 2,0 ppb για το 2012, αντίστοιχα. Όλες οι ανιχνεύσεις που έγιναν με συγκεντρώσεις υψηλότερες των ανωτέρω ορίων οφείλονταν σε σημειακές πηγές ρύπανσης προκαλούμενες είτε από μόνιμες Δημοτικές εγκαταστάσεις ή από

ανεξέλεγκτες πρακτικές ορισμένων αγροτών να πλένουν ψεκαστήρες ή να απορρίπτουν παλιές συσκευασίες γεωργικών φαρμάκων στις όχθες ρεμάτων και στραγγιστικών/αρδευτικών τάφρων και δεδομένου ότι το σημαντικότερο ποσοστό των ανιχνεύσεων προέκυψε από τις Σ.Θ.Δ. με σημειακές πηγές ρύπανσης το ανωτέρω εύρος διακύμανσης του 75% των συγκεντρώσαν δεν είναι δυνατό να αντιπροσωπεύσει το εύρος της αναμενόμενης αναπόφευκτης ρύπανσης στο τμήμα της λεκάνης του Αλιάκμονα που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία.15. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (α) Αποτελεσματικότερη διαχείριση και επεξεργασία αστικών αποβλήτων. (β) Επείγει η κατασκευή μονίμων εγκαταστάσεων πλυσίματος/γεμίσματος ψεκαστήρων σε κατάλληλες θέσεις μακριά από ρέματα και στραγγιστικά/αρδευτικά κανάλια, κατασκευασμένες σύμφωνα με τις επιστημονικές απαιτήσεις για την ταχεία αποδόμηση των γεωργικών φαρμάκων σε προϊόντα που δεν εγκυμονούν κινδύνους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον (Βιοκλίνες). (γ) Καθιέρωση ανταποδοτικού τέλους για την ανακύκλωση συσκευασιών γεωργικών φαρμάκων. Οι συσκευασίες να συλλέγονται από τα κατά τόπους καταστήματα εμπορίας γεωργικών φαρμάκων και υπό την ευθύνη των εταιρειών εμπορίας των προϊόντων να αποστέλλονται σε κατάλληλες εγκαταστάσεις καταστροφής. ΕΛΕΓΧΟΣ ΧΗΜΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΡΔΕΥΤΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ (ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΩΝ) ΣΕ ΚΛΙΜΑΚΑ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ – ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗ: 1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ 2. ΣΠΥΡΙΔΗΣ Α. – ΚΟΥΤΑΛΟΥ Β. Ο.Ε. – «ΥΕΤΟΣ» 3. ΠΕΡΛΕΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, Γεωλόγος 4. ΛΙΟΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, Γεωλόγος 5. ΛΕΒΟΓΙΑΝΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, Γεωπόνος

οργανώσεις της Θεσσαλονίκης η Εθελοντική Περιβαλλοντολογική Οργάνωση “Αλιάκμον Greece” (aliakmongreece.blogspot.gr) Elliniko Fenomeno | Ζήτημα μόλυνσης Αλιάκμονα – Μήνυση στον Εισαγγελέα https://youtu.be/d4hHJF5uGGo